De opvorderingsprocedure ingevoerd door de wet van 19 augustus 1948 betreffende de prestaties van algemeen belang in vredestijd werd meermaals ingeroepen in de loop van 2021.
Na de eisen gesteld door de werknemersvertegenwoordigers in de zorgsector werd de cel "opvordering" van de Algemene Directie Collectieve arbeidsbetrekkingen overspoeld door aanvragen tot opvordering van het personeel tijdens het jaar 2021.
Wat is een opvordering?
Wanneer zich een collectief conflict voordoet in een onderneming of sector, kan dit ertoe leiden dat het werk wordt neergelegd (een staking). Dit "stakingsrecht" werd vanaf 1981 door het Hof van Cassatie erkend als een grondrecht van de werknemers. De bekrachtiging van het Europees Sociaal Handvest door België in 1990 draagt ook bij tot de bescherming van dit individueel recht van werknemers.
De procedure uit de wet van 19 augustus 1948 bestaat erin te bepalen welke werknemers, ondanks hun voornemen om te staken, toch naar het werk moeten gaan om het werk dat als "essentieel" beschouwd wordt, te verrichten. Dit is een inperking van de individuele uitoefening van het stakingsrecht, opdat de rechten en de vrijheden van anderen gegarandeerd kunnen worden. Het gaat dan onder meer om situaties waarin een minimale dienstverlening vereist is ter bescherming van de volksgezondheid of de nationale veiligheid. Concreet betreft deze procedure de sectoren waarin een staking werkelijk een bedreiging zou kunnen vormen voor het leven, de veiligheid of de gezondheid van de burgers:
- de zorgsector
- de sector van de opvoedings- en huisvestingsinrichtingen
- de gassector
- de elektriciteitssector
- de chemiesector
- de petroleumsector
De wet van 19 augustus 1948 verduidelijkt dat het in eerste instantie aan de sociale partners is om de werknemers aan te duiden die deze essentiële prestaties moeten verrichten. Enkel indien er geen akkoord is tussen de sociale partners, kan de minister van Werk overgaan tot het opvorderen van deze werknemers.
Als er een staking wordt aangekondigd in een onderneming waarvan de activiteiten als "essentieel" worden beschouwd, en als het aantal werknemers dat niet staakt geen minimumprestaties kan garanderen, moet de werkgever de voorzit(s)ter van het paritair comité waar zijn/haar onderneming onder valt hierover informeren om de procedure in gang te zetten. Bij zijn/haar aanvraag voegt hij/zij de documenten die noodzakelijk zijn voor de behandeling van het dossier.
Het aanhangig gemaakte paritair comité brengt een beperkt comité samen, om te bepalen welke werknemers de minimumprestaties moeten verrichten.
Indien dit beperkt comité geen akkoord bereikt, onderzoekt de cel "opvordering" van de FOD Werkgelegenheid de aanvraag van de werkgever, om na te gaan of aan de wettelijke voorwaarden is voldaan.
Aangezien deze procedure neerkomt op een inperking van een grondrecht, moeten de opvorderingen worden beperkt tot de prestaties die noodzakelijk zijn om de volksgezondheid en de nationale veiligheid te garanderen. Alleen de werknemers die onmisbaar zijn voor deze minimale dienstverlening, worden opgevorderd.
Dringend optreden
Het ontbreken van procedureregels over de termijnen die de sociale partners voor hun dialoog moeten respecteren, brengt soms moeilijkheden met zich mee voor de administratie.
De opvorderingsaanvragen die de administratie ontvangt, worden in het algemeen tussen de 24 en 72 uur voor het begin van de staking ingediend.
Eens de aanvraag van de werkgever aan de diensten van de FOD is doorgegeven door de voorzit(s)ter van het bevoegde paritair comité, gaan de medewerkers van de cel "opvordering" na of aan de wettelijke voorwaarden is voldaan (minimale dienstverlening en niet de gebruikelijke, functie die overeenkomt met de noodzakelijke prestaties, woonplaats van de op te vorderen werknemers in België, enz.).
Als de aanvraag niet aan de wettelijke voorwaarden voldoet, neemt de cel contact op met de werkgever om de noodzakelijke wijzigingen aan te brengen in de aanvraag. Als de aanvraag wel aan de wettelijke voorwaarden voldoet, wordt het dossier aan de Beleidscel overgedragen ter nazicht en ondertekening door de minister. Deze draagt vervolgens zijn bevoegdheid over aan de gouverneur van de provincie waar de onderneming die de aanvraag indiende gevestigd is.
Zo wordt het hele dossier overgedragen aan de diensten van de bevoegde gouverneur, die samen met de politie instaan voor de afgifte van de individuele opvorderingsaktes aan de betrokken werknemers.
Opvorderingen gedaan door de FOD Werkgelegenheid in 2021
In de loop van 2021 deden 25 zorginstellingen die te kampen hadden met een personeelstekort omwille van stakingen, beroep op de administratie.
De zorgsector (paritair comité 330) is de enige sector die deze procedure in 2021 heeft ingeroepen. Er moesten in het totaal meer dan 1100 werknemers door de politie opgevorderd worden ten gevolge van de uitvoering van deze opvorderingen.
Het ging daarbij enkel om instellingen gevestigd in het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Geen enkele instelling in het noordelijk landsgedeelte heeft een opvordering van het personeel moeten aanvragen.
Tussen juni en september 2021 was er een bijzondere situatie die bijzondere aandacht vereiste. Er werden toen collectieve acties gevoerd die uitgingen van een niet representatieve vakbond. Enkele procedurele kwesties moesten aan de orde gesteld worden om te bepalen of de klassieke procedure in dit geval kon worden toegepast. Aangezien het stakingsrecht een individueel voorrecht van de werknemers is, en niet van de vakbonden, werd de opvorderingsprocedure toch ingeroepen ondanks de bijzonderheid van deze zaak.
In de praktijk is het ongebruikelijk dat de sociale partners bepalen welke werknemers de minimumprestaties moeten verrichten in geval van staking.
Toch heeft het beperkt comité van het paritair comité 330, tijdens de staking van 7 december 2021, talrijke akkoorden gesloten over het aanduiden van de werknemers die de minimumprestaties moeten verrichten. Zo kon vermeden worden dat de opvorderingsprocedure moest ingeroepen worden.